- Door Marie-Thérèse Hengst
Memo: Turkse christenen na de staatsgreep
Op 15 juli 2016 werd in Turkije een staatsgreep gepleegd. De coup mislukte echter, en president Recep Tayyip Erdoğan reageerde met zware maatregelen; bijna zesduizend arrestaties, ontslag van drieduizend rechters en wellicht herinvoering van de doodstraf. Verder kondigde Erdoğan de noodtoestand af, waarmee het grootste deel van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens buiten werking werd gesteld. Deze memo gaat in op de vraag in hoeverre de staatsgreep en de nasleep invloed hebben gehad op de positie van christenen in Turkije.
1. Tijdens en kort na de couppoging
Aanvallen op kerken
Het is onduidelijk of, en in hoeverre, de couppoging de situatie van de christenen in Turkije op langere termijn (sterk) zal verslechteren. Wel vonden er tijdens en kort na de couppoging enkele aanvallen plaats op kerkgebouwen.
Tijdens de coup werd de katholieke Santa Mariakerk in Trabzon, aan de kust van de Zwarte Zee, aangevallen door tien mannen. Zij gooiden de ruiten van de kerk in en probeerden met hamers het gebouw binnen te komen. Moslims die in de buurt waren, verdreven de mannen en waarschuwden de pastoor. Dit was niet de eerste keer dat de kerk met geweld te maken kreeg; in 2006 werd de priester Andrea Santoro vermoord. (1)
In Malatya (Oost-Turkije) probeerden op dat moment mensen de ruiten in te gooien bij een protestantse kerk en braken ze de glazen panelen in de deur. De pastor, Tim Stone, denkt dat het iemand was die een wrok koestert tegen de kerk en gebruik maakte van de onrust in het land. Maar ook Malatya is bekend met geweld tegen christenen. In 2007 werden drie christenen vermoord; een zaak die nog steeds voortsleept. (2)
Nationalisme en islam
Na de mislukte staatsgreep berichtte Radio Shema, een christelijke radiozender in Ankara, dat de moskeeën continu het moslimgebed voor de doden, de ‘fatihah’, uitzonden. Ook toonde het Turkse journaal burgers in Ankara die ‘Allahu akbar’ (God is groot) zongen, de islamitische strijdkreet.
Op de zondagmiddag na de coup verzamelden grote massa’s mensen door het hele land zich bij moskeeën om degenen te herdenken die waren omgekomen tijdens de mislukte staatsgreep. Soldaten, politieagenten en onschuldige slachtoffers die vochten tegen de coupplegers werden als ‘martelaars’ beschouwd.
Verder is het opmerkelijk dat het ministerie van Religieuze Zaken na de couppoging aan moskeeën de opdracht gaf om de president te steunen. Het neerslaan van de staatsgreep en de reactie van het volk krijgen daardoor een religieus karakter. Nationalisme en trouw aan de regering worden nauw verbonden met het islamitische geloof, hetgeen religieuze minderheden in Turkije nerveus maakt.
Officiële reacties
In een reactie op het geweld brachten verschillende geestelijke leiders uit de christelijke en joodse gemeenschap samen met het hoofd van het ministerie van Religieuze Zaken een verklaring uit, waarin ze de coup veroordeelden en opriepen tot liefde, vrede en gerechtigheid in Turkije. The Association Of Turkish Protestant Churches (TeK) kwam met een eigen bericht, waarin het eveneens de coup veroordeelde. De protestantse kerken riepen verder op tot wijsheid en begrip voor de leiders van het land en vroegen om te bidden voor vrede.
De toekomst van Turkse christenen
Hoe de positie van Turkse christenen zich verder ontwikkelt, is afwachten. Als gevolg van de staatsgreep leeft de religieuze ijver in Turkije opnieuw op en is men zich meer bewust van de nationale identiteit. Imams bidden dagelijks het ‘Selah gebed’, waarmee een overlijden wordt aangekondigd. Daarmee roepen ze de gelovigen op om hun religieuze vastberadenheid te versterken. (3) Volgens Europarlementariër Bas Belder van de CU/SGP zien christenen hierdoor met angst de nabije toekomst tegemoet. (4)
2. Godsdienstvrijheid in Turkije
Turkije is officieel een seculiere staat met religieuze vrijheid. Dit staat niet alleen in haar grondwet, maar ook in het Lausanne Verdrag uit 1922 waarmee de grenzen van het moderne Turkije werden vastgesteld.
Ondanks de officieel seculiere identiteit van Turkije promoten president Erdoğan en zijn AK-partij echter een soennitische moslimidentiteit voor het land. Hierdoor wordt niet alleen de wetgeving strenger, maar er ontstaat ook sociale vijandigheid jegens religieuze minderheden, die steeds meer in een kwetsbare positie terecht komen.
Dit zien we ook terug in de algemene ontwikkeling op het gebied van godsdienstvrijheid in Turkije. Zo gaat elk jaar bijna 3 miljard dollar naar het ministerie van Godsdienstzaken, hetwelk speciaal is opgericht ten behoeve van soennitische moslims; dit is meer dan het budget van alle andere ministeries bij elkaar. De Turkse overheid voorziet bovendien alleen in de opleiding en trainingen van islamitische geestelijken. Andere religieuze gemeenschappen krijgen hiervoor geen enkele steun. (5) Verder ondervinden moslims die zich tot het christelijk geloof bekeren druk vanuit hun families en de samenleving. Geweld is hierbij overigens zeldzaam. (6)
Hate speech
Volgens Christian Solidarity Worldwide nam in de afgelopen periode haat zaaien (‘hate speech’) sterk toe; de organisatie ziet dit als een indicatie voor vijandigheid tegen minderheden. Aansporingen hiervoor komen vanuit de sociale media en soms ook vanuit de politiek. Volgens de Hrant Dink Foundation vonden er alleen al tussen september tot en met december 2014 meer dan driehonderd gevallen plaats van haat zaaien tegen etnische en religieuze groepen. (7) De Turkse overheid doet hier weinig aan.
Juridische beperkingen
Christenen lopen bij de uitoefening van hun geloof ook tegen juridische beperkingen aan. Verschillende christelijke gemeenschappen, zoals de Rooms-Katholieke Kerk, de Armeens-Katholieke kerk en de Protestante kerken, hebben geen officiële status. Deze gemeenschappen worden dus niet officieel erkend door de staat. Alleen de Armeens-Apostolische kerk, de Grieks-Orthodoxe Kerken en de Joodse gemeenschap hebben een officiële status. Wel zijn de ooit zeer strenge regels over het verwezenlijken van gebedshuizen de laatste jaren versoepeld. Toch worden Armeens- en Grieks-Orthodoxe gemeenschappen wel gehinderd, omdat hun seminaries al zo lang gesloten zijn. (8)
Door het ontbreken van een officiële status is het lastiger om bijvoorbeeld gebouwen of grond te kopen of in beslag genomen kerken terug te krijgen. (9) Dit jaar nam Turkije op 25 maart in de stad Diyarbakir zo’n 6300 gebouwen en stukken grond in beslag , waaronder alle zes kerken. (10) De christenen in Diyarbakir zien de confiscatie van hun gebedshuizen – waaronder de grootste Armeense kerk in het Midden-Oosten – als een bevestiging van hun argwaan jegens het ‘antichristelijke’ regeringsbeleid. Turkije zou overigens op grond van een decreet uit 2011 honderden in beslag genomen kerkeigendommen terug moeten geven aan diverse religieuze stichtingen. Dit is volgens velen nog niet gebeurd. (11)
Protestanten buitengesloten
Van alle christelijke gemeenschappen in Turkije hebben de protestanten het wel het zwaarst te verduren. Protestanten worden buitengesloten van de interreligieuze dialoog met de andere religieuze minderheden. (12) De eerder genoemde TeK bracht begin dit jaar een rapport uit (13) over mensrechtenschendingen in 2015. In dat jaar vonden er meerdere gevallen plaats van haat zaaien (‘hate crimes’) en fysieke aanvallen tegen protestanten en hun kerkgebouwen. Ook via internet en sociale media werden serieuze bedreigingen geuit. Hiertegen wordt vaak geen of onvoldoende actie ondernomen, of er is weinig bekend over een strafrechtelijke vervolging.
Voetnoten:
(1) Turkey: churches targeted during attempted coup, 19 juli 2016 worldwatchmonitor.org (2) Turkey: churches targeted during attempted coup, 19 juli 2016 worldwatchmonitor.org (3) Christian Persecution Intensifies After Coup in Turkey, 1 augustus 2016, Catholic Online (4) Programma Uitgelicht van Family7, met Bas Belder over Turkse coup, 18 juli 2016 (5) Begeleidend schrijven door Jubilee Campaign Nederland bij de aanbieding van de petitie, juni 2016. Zie voetnoot 11. (6) http://www.meconcern.org/countries/turkey/ (7) Rapport Turkey - Freedom of religion or belief and freedom of expression, april 2016, Christian Solidarity WorldWide (8) http://www.meconcern.org/countries/turkey/ (9) http://noravank.am/eng/articles/detail.php?ELEMENT_ID=6891 (10) Jubilee Campaign Nederland startte n.a.v. deze schending van godsdienstvrijheid een petitie, die 12.920 handtekeningen opleverde. Turkije zegde daarna toe de kerken te zullen teruggeven. Het is echter te bezien of dit ook daadwerkelijk gebeurt. (11) http://www.meconcern.org/countries/turkey/ (12) World Watch Monitor (13) 2015 Human Rights Violations Report